मृत्युपत्र वा इच्छापत्र (विल) म्हणजे तरी नेमक काय? सुप्रसिद्ध एडवोकेट श्री गणेश रायकर यांचा निधना नंतर कुटुबांतील तंटा/वाद टाळण्यासाठी बहुमुल्य सल्ला

भारतीय वार्ता :

जगदीश का. काशिकर,

कायदा (लॉ) / सुरक्षा / गुंतवणुक सल्लागार (कन्सलन्टंट) व मुक्त पत्रकार*, महाराष्ट्र. व्हाटसअप – ९७६८४२५७५७

मुंबई: आपण अनिश्चिततेच्या जगात जगत आहोत. आपल्या सर्वांना माहित आहे की, आयुष्य हे अनपेक्षित आहे. या जीवन प्रवासात आपण खूप काही संपत्ती विविध मार्गाने कमावतो, बचत करतो आणि गुंतवणूक करतो जसे की, स्थावर वा जंगम मिळकती,  बँकेत बचत ठेवी असतील वा मुदत ठेवी असो, रिअल इस्टेट मालमत्ता, शेअर्स, म्युच्युअल फंड, विमा पॉलिसी असे एक ना अनेक मार्गाने ..

आपल्यापैकी बरेच जणांना प्रश्न पडू शकतो की मृत्युपत्र वा इच्छापत्र (विल) म्हणजे तरी नेमक काय?

या प्रश्नाचे साधे सरळ उत्तर म्हणजे....  “एखादया व्यक्तीने त्याच्या स्वकष्टार्जित स्थावर वा जंगम मिळकती वा एकत्र कुटंबाच्या वडिलोपार्जित मिळकतीतील त्याचा अविभक्त हिस्सा त्याचे मृत्युनंतर कोणास मिळावा / कोणास देण्यात यावा किंवा त्या मिळकतीची विल्हेवाट कशा रितीने लावण्यात यावी यासाठी तयार केलेला लेख म्हणजे मृत्युपत्र” असे सर्वसाधारण म्हणता येईल. मृत्युपत्राला इच्छापत्र (विल) असेही म्हटले जाते.

आपल्यापैकी सर्वासाठी, आपले जीवन आपल्या प्रियजनांभोवती फिरते जर भविष्यात आपला अंत अनपेक्षितपणे झाल्यास व स्वकष्टार्जित स्थावर वा जंगम मिळकती बाबत काहीही स्पष्टता वा लिखित इच्छापत्र नसल्यास आपल्याला विविध प्रश्न पडू शकतात जसे की, आपल्या आर्थिक मालमत्तेचे आपल्या मृत्यू नंतर काय होईल?

आपल्या गुंतवणुकीचे काय होईल?

आपल्या मृत्यूनंतर आपल्या मालमत्तेचा मालक कोण असेल?

तुमची मालमत्ता तुमच्या प्रियजनांना योग्यरित्या वितरीत केली जावी याची खात्री कशी करावी? आपल्याकडे कोणकोणते पर्याय उपलब्ध आहेत?

आपल्या निर्मात्याला आपण केव्हा वा कसे भेटू याचा अंदाज कोणत्याही मनुष्याला येत नाही, म्हणूनच आपल्या प्रियजनांची काळजी आणि संरक्षण सुनिश्चित करणे हा आपल्यावर शोकांतिका येण्याआधी आपण घेतलेल्या आणि अंमलात आणणे आवश्यक असलेल्या सर्वात महत्त्वाच्या निर्णयांपैकी एक निर्णय ठरू शकतो.

आपण अनिश्चिततेच्या जगात जगत आहोत. कधीही काहीही होऊ शकते. म्हणून, तुमचे वय, उत्पन्न वा एकूण संपत्ती हे किती आहे याचा विचार न करता लिखित इच्छापत्र असणे कायदेशीरदृष्ट्या उचित मार्ग मनाला जातो. लिखित इच्छापत्र कायदेशीर विवादांची शक्यता कमी करते आणि तुमच्या कायदेशीर वारसांचा भावनिक त्रास कमी करते. मालमत्ता/संपत्ती जमा करणे महत्त्वाचे असू शकते, परंतु तुमचा वारसा तुमच्या वारसांना सुरळीतपणे हस्तांतरित केला जाईल याची खात्री करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे.

इच्छापत्र लिहिताना खालील काही महत्त्वाचे मुद्दे विचारात घेतले पाहिजेत:-.

1. मृत्युपत्र हा जिवंत दस्तऐवज मानला जातो. तुम्हाला हवे तितके बदल तुम्ही करू शकता.

2. तुम्ही नवीन मालमत्ता विकत घेतल्यास किंवा विद्यमान मालमत्ता विकल्यास तुमच्या इच्छापत्राचे पुनरावलोकन करा. तुम्ही लाभार्थी नावे कधीही बदलू शकता.

3. दोन साक्षीदार तुमच्यापेक्षा लहान असल्याची खात्री करा.

4. संयुक्तपणे ठेवलेल्या मालमत्ता तुमच्या मृत्यूपत्रात समाविष्ट केल्या जाऊ शकतात. अशा प्रकारच्या मालमत्तेमध्ये तुमचा वाटा जितका असेल तितकाच तुम्ही तुमच्या मृत्यूपत्रात वितरित करू शकता.

5. रिअल इस्टेट, म्युच्युअल फंड, बँक खाती, विमा पॉलिसी इत्यादीसारख्या इतर सर्व गुंतवणुकीसाठी मृत्यूपत्र वा इच्छापत्र हे नामनिर्देशना पेक्षा वरचढ ठरू शकते.

6. तुम्ही इच्छापत्र कधीही रद्द करू शकता किंवा बदल करू शकता.

“Where there is a will there is a way”  

Certainly when there is a WILL

there is a less confusion between your legal heirs

आपल्याला हे नक्कीच माहित आहे की कोणत्याही गोष्टीला कायद्याच्या दृष्टीने न्यायालयात आव्हान दिले जाऊ शकते. संपत्ती जमा करणे महत्त्वाचे आहे, परंतु तुमच्या वारसांना सुरळीतपणे हस्तांतरित केली जाईल याची खात्री करणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. मात्र तुमची मालमत्ता आणि गुंतवणूक तुमच्या मूळ हेतूनुसार लाभार्थींना दिली जाईल याची खात्री कशी करायची?

यासाठी मी येथे स्पष्टपणे नमूद करू इच्छितो की नामांकन हे केवळ एक साधन आहे ना की शेवट.

कायदेशीररीत्या, नामांकनाच्या नियमांपेक्षा उत्तराधिकाराच्या कायद्याला (कायदेशीर वारस) अधिक महत्त्व दिले जाते. या दोघांपेक्षा चांगला व उत्तम कायदेशीर पर्याय आहे तरी कोणता?

नक्कीच यासाठी चांगला कायदेशीर पर्याय म्हणून आपण मृत्यूपत्र वा इच्छापत्र (विल) कडे पाहू शकतो. कारण, मृत्यूपत्र वा इच्छापत्र (विल) हे सर्व कायदे, नियम आणि नियमांची जागा घेते. मालमत्ता नियोजनाचे सर्वात मूलभूत साधन म्हणजे इच्छापत्र. इच्छापत्र हे एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे जे तुमच्या मृत्यूनंतर तुमच्या मालमत्तेच्या वितरणासाठी तुमच्या इच्छा स्पष्टपणे ठरवते. हे दोन साक्षीदारांच्या उपस्थितीत नोंदणी केले पाहिजे.

मृत्युपत्र नोंदणी केल्याने मृत्युपत्रकर्त्याचे मुत्युनंतर त्याच्या कायदेशीर वारसांमध्ये मिळकतीबाबत वाद होण्याची शक्यता कमी होते. तसेच मिळकतीची व्यवस्था सुकर रितीने होण्यास मदत होते. इच्छापत्र हे एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे जे तुमच्या निधनानंतर तुमच्या मालमत्तेच्या वितरणासाठी तुमच्या इच्छा स्पष्टपणे लिहून ठेवते. इच्छापत्र हे नक्कीच तुमच्या मालमत्तेविषयी भविष्यात होऊ शकणाऱ्या संभाव्य कायदेशीर कलह व भांडणे समाप्त करेल यात तीळ मात्र शंका नाही.